ΑΡΤΕΜΗ. Η θεά του κυνηγιού

Δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα και θεά του κυνηγιού. Βασίλισσα των βουνών, των δασών, προστάτιδα των ζώων, της μητρότητας, της αγνότητας, νεότητας, των βρεφών και του τοκετού. Η Άρτεμη βοήθησε τη μητέρα της Λητώ στη γέννηση του Απόλλωνα (Ορφικός ύμνος Λητούς). Όπως ο Απόλλωνας ήταν ο ηλιακός θεός, έτσι και η Άρτεμη ήταν μια σεληνιακή θεότητα. Γι' αυτό και ταυτίζονταν με τη χθόνια θεά Εκάτη.

Η Άρτεμη είχε τη μορφή μιας παρθένας κυνηγού που συνοδεύονταν από ένα σκύλο ή ελάφι. Σε αγάλματα παρουσιάζεται με λεπτή μέση και γρήγορο βάδισμα, ενώ φοράει χιτώνα δωρικού τύπου, που φτάνει έως τα γόνατα.

Η λατρεία της Άρτεμης

Στη Βραυρώνα της Αττικής υπήρχε ιερό της Άρτεμης Βραυρωνίας. Η θεά λατρεύονταν ως προστάτιδα της γονιμότητας και του τοκετού. Όταν ο τοκετός ήταν καλός, οι γυναίκες έταζαν στη θεά το παιδί τους και αφιέρωναν τα ενδύματα τους.

Το επίθετο Ταυροπόλος δείχνει ότι ο ταύρος ήταν το σύμβολο της. Σε διάφορα μνημεία απεικονίζεται η Άρτεμη πάνω σε ένα άρμα που σύρεται από δυο γρήγορους ταύρους. Στο χέρι της κρατά έναν πυρσό και πάνω από το κεφάλι της λάμπει το μισοφέγγαρο.

Ελαφία, Ιοχέαιρα, Κυνηγέτις - θεά του κυνηγιού και των δασών

Ποταμία - η θεά των ποταμών

Λοχεία - η προστάτιδα των τοκετών

Σωτείρα - η προστάτιδα των νέων από τις αρρώστιες

Ορέστης και Ιφιγένεια

Σύμφωνα με το μύθο, η Ιφιγένεια ήταν κόρη του Αγαμέμνονα και της Κλυταιμνήστρας. Στην Αυλίδα είχε συγκεντρωθεί ο στόλος των Ελλήνων για να αποπλεύσει προς την Τροία, αλλά επικρατούσε άπνοια. Ο μάντης Κάλχας είπε στον Αγαμέμνονα, ότι η άπνοια οφείλονταν στην οργή της Άρτεμης λόγω της ύβρεως του, ότι ήταν καλύτερος κυνηγός από αυτήν. Έπρεπε λοιπόν να θυσιάσει την ομορφότερη από τις κόρες του, προκειμένου να αποπλεύσουν τα πλοία. Με το πρόσχημα του γάμου με τον Αχιλλέα, κάλεσε την κόρη του στην Αυλίδα. Εκεί την παρέδωσε στον Κάλχα για να τη θυσιάσει. Πάνω στο βωμό και λίγο πριν τη θυσία, η Ιφιγένεια σώθηκε από την Άρτεμη, που τη μετέφερε στην Ταυρική Χερσόνησο και την έκανε ιέρεια της.

Αργότερα έφτασαν εκεί ο αδελφός της Ορέστης με το φίλο του Πυλάδη για να πάρουν το ξόανο της θεάς, ώστε να μπορέσει ο Ορέστης να απαλλαγεί από τις Ερινύες που τον κυνηγούσαν για το φόνο της μητέρας του. Στην Ταυρική αιχμαλωτίστηκαν και οδηγήθηκαν μπροστά στην ιέρεια για θυσία. Όμως η Ιφιγένεια τους αναγνώρισε και διέταξε να πάνε στη θάλασσα μαζί με το ξόανο της θεάς για να εξαγνιστούν. Στην παραλία επιβιβάστηκαν ξαφνικά στο πλοίο τους και έπεστρεψαν στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Βραυρώνα της Αττικής.

Σύμφωνα με εντολή της θεάς Αθηνάς, το ξόανο τοποθετήθηκε σε ναό στις Αλές Αραφηνίδες (σημερινή Ραφήνα), όπου θα λατρεύονταν η Άρτεμη Ταυροπόλος και η Ιφιγένεια θα έμενε ιέρεια στο ναό της Βραυρωνίας Αρτέμιδος μέχρι το θάνατος της. (Στράβωνας, Γεωγραφικά βιβλίο IX 1.22)

Ακταίωνας και Ιππόλυτος

Ο Ακταίωνας ήταν γιος του Αρισταίου και της Αυτονόης. Ανατράφηκε από τον Κένταυρο Χείρωνα και έγινε σπουδαίος κυνηγός. Ήταν ο μόνος θνητός που είδε την Άρτεμη να κάνει μπάνιο γυμνή σε μια λίμνη. Η θεά θύμωσε και τον μεταμόρφωσε σε ελάφι. Τα σκυλιά του όμως δεν κατάλαβαν πως ήταν το αφεντικό τους και τον κατασπάραξαν. (Παυσανίας, Βοιωτικά 2.3)

Ο Ιππόλυτος ήταν γιος του Θησέα και της Αμαζόνας Ιππολύτης. Τιμούσε τη θεά Άρτεμη και προκάλεσε το θυμό της Αφροδίτης. Όταν ο Θησέας παντρεύτηκε την κόρη του Μίνωα Φαίδρα, εκείνη ερωτεύτηκε τον Ιππόλυτο με προτροπή της Αφροδίτης, αλλά εκείνος απέκρουε συνέχεια τις ερωτικές επιθέσεις της. Τότε η Φαίδρα τον κατηγόρησε, ότι τη βίασε. Ο Θησέας έδιωξε από το σπίτι τον Ιππόλυτο, ο οποίος βρήκε τραγικό θάνατο, όταν τα άλογα που έσερναν το άρμα του, αφήνιασαν στη θέα ενός τρομερού πλάσματος που βγήκε από τη θάλασσα με εντολή του Ποσειδώνα. Αργότερα η Φαίδρα κρεμάστηκε, νιώθοντας ένοχη για το θάνατο του.

Γιορτές προς τιμή της θεάς

Μικρά και Μεγάλα Βραυρώνια

Στο ιερό της Άρτεμης Βραυρωνίας γίνονταν εορταστικές εκδηλώσεις και τελετές. Τα Βραυρώνια περιλάμβαναν μουσικούς αγώνες, αθλητικά αγωνίσματα και απαγγελίες ποιημάτων του Ομήρου. Οι γιορτές είχαν τοπικό χαρακτήρα.

Τα Μεγάλα Βραυρώνια γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια. Μια μεγάλη πομπή ξεκινούσε από την Ακρόπολη προς το ιερό της θεάς. Οι τελετές περιλάμβαναν τη θυσία ενός ταύρου, που ήταν το ιερό ζώο της θεάς και την αρκτεία. Στη διάρκεια της γιορτής στήνονταν γύρω από το βωμό μια θεατρική παράσταση με θέμα ένα μυθικό κυνήγι της Άρτεμης.

Αρκτεία

Τα Αρκτεία ήταν γιορτή προς τιμή της Άρτεμης Λοχείας. Στις τελετές λάμβαναν μέρος μικρά παιδιά ηλικίας πέντε έως δέκα ετών, των οποίων οι γονείς ήταν ευγνώμονες για την αίσια γέννηση τους και τα αφιέρωναν στη θεά για κάποιο χρονικό διάστημα. Αυτά τα παιδιά λέγονταν "άρκτοι" και έμεναν στο ιερό. Συμμετείχαν στις γιορτές και στους λατρευτικούς χορούς γύρω από το βωμό της θεάς Άρτεμης, κρατώντας αναμμένους πυρσούς. Με τον τρόπο αυτό πίστευαν οι αρχαίοι ότι εξευμένιζαν τη θεά από την κακή συμπεριφορά των μεγάλων και εξασφάλιζαν τη γονιμότητα της γης και την ευγονία των γυναικών.  

Ορφικός Ύμνος προς την Άρτεμη

Κλῦθί μευ, ὦ βασίλεια, Διὸς πολυώνυμε κούρη,
Τιτηνίς, βρομίη, μεγαλώνυμε, τοξότι, σεμνή,
πασιφαής, δᾳδοῦχε, θεά Δίκτυννα, λοχείη,
ὠδίνων ἐπαρωγὲ καὶ ὠδίνων ἀμύητε,
λυσίζωνε, φίλοιστρε, κυνηγέτι, λυσιμέριμνε,
εὔδρομος, ἰοχέαιρα, φιλαγρότι, νυκτερόφοιτε,
κλῃσίη, εὐάντητε, λυτηριάς, ἀρσενόμορφε,
ὀρθίη, ὠκυλόχεια, βροτῶν κουροτρόφε δαῖμον,
ἀμβροσίη, χθονίη, θηροκτόνος, ὀλβιόμοιρε,
ἣ κατέχεις ὀρέων δρυμούς, ἐλαφηβόλε, σεμνή,
πότνια, παμβασίλεια, καλὸν θάλος αἰὲν ἐοῦσα,
δρυμονίη, σκυλακῖτι, Κυδωνιάς, αἰολόμορφε·
ἐλθέ, θεὰ σώτειρα, φίλη, μύστῃσιν ἅπασιν
εὐάντητος, ἄγουσα καλοὺς καρποὺς ἀπὸ γαίης
εἰρήνην τ’ ἐρατὴν καλλιπλόκαμόν θ’ ὑγίειαν·
πέμποις δ’ εἰς ὀρέων κεφαλὰς νούσους τε καὶ ἄλγη.
Άκουσε με ώ βασίλισσα, κόρη του Διός με τα πολλά ονόματα. Τιτανίδα πού είσαι θορυβώδης, ένδοξος τοξότρια σεμνή, πού λάμπεις εις όλους και κρατείς λαμπάδα, συ ή θεά Δίκτυννα. ή προστατεύουσα τας γεννήσεις, πού προσέρχεσαι βοηθός εις τις ετοιμόγεννες, ενώ ή ίδια αγνοείς τους πόνους του τοκετού.
Εσύ λύεις τίς ζώνες, αγαπάς τον οίστρον (την μανίαν), είσαι κυνηγός, μας απαλλάσσεις από τις φροντίδες, τρέχεις πολύ, είσαι τοξεύτρια, φίλη των αγροτών, περιφέρεσαι κατά την νύκτα,
είσαι το καταφύγιον των βασανισμένων, καταδεκτική, λυτρώτρια, με αρσενικήν μορφήν,
Ορθή, επιταχύνεις τους τοκετούς, θεά πού τρέφεις τα παιδιά των ανθρώπων, αγρότισσα γηινη φόνισσα των θηρίων, καλότυχη εσύ κατέχεις τα δάση των βουνών, τοξεύεις τα ελάφια, είσαι ή σεμνή, ή σεβαστή, ή βασίλισσα των πάντων, είσαι πάντοτε, ωραίο βλαστάρι (του Διός), συχνάζεις εις τους δρυμούς, ή προστάτις των σκύλων, ή Κυδωνιάς, ή ποικιλόμορφος.
Ελα, ώ θεά, για σωτηρία μας, ως φίλη εις Ολους τους μεμυημένους. ευπρόσιτη, φέρουσα ωραίους καρπούς από την γην και την αξιέραστη ειρήνη και την υγείαν με τα ωραία πλοκάμια και είθε να αποπέμπης εις τάς κορυφάς των βουνών τάς ασθενείας και τους πόνους.